11 januari
Case
De Boeddhaweg bestuderen is jezelf bestuderen.
(Dogen Kigen, Genjokoan)
Kort
Naar binnen kijken is het begin van alle zen.
Iets langer
Deze zin is de eerste van vijf heel beroemde zinnen in de zen. Ik zal ze de komende vijf dagen kort bespreken. Dogen Kigen (1200-1253), die in deze notities al aan bod kwam, en er waarschijnlijk nog wel vaker aan bod zal komen, schreef de vijf zinnen in een vroeg werk: de Genjokoan, zijn essay over De verwezenlijking van het fundamentele punt. Ze gaan dus, volgens hem, over datgene waar het in de zen om draait.
Dit zijn de vijf zinnen:
"De Boeddhaweg bestuderen is jezelf bestuderen.
Jezelf bestuderen is jezelf vergeten.
Jezelf vergeten is bevestigd worden door de tienduizend dingen.
Bevestigd worden door de tienduizend dingen is je eigen lichaam en geest loslaten en het lichaam en de geest van de tienduizend dingen loslaten.
De verlichtingspraktijk laat geen sporen na en houdt niet op."
Ja, het is waar: de vijf zinnen worden in toenemende mate vreemd. Maar de eerste zin is nog recht voor de raap. Hij valt helemaal binnen de verwachtingen: de boeddhistische weg begint met naar binnen te kijken. Of zoals Keizan Jokin, die een paar generaties later de grote jongen van Dogens zenschool was, zou zeggen: “Als je een Boeddha buiten je zoekt, dan zal die nooit op jou lijken.” De westerse filosofie kent sinds Socrates ook zo'n grondbeginsel: "Zelfkennis is het begin van alle wijsheid."
Eén van de manieren om aan die zelfkennis te beginnen is meditatie. Te beginnen met bijvoorbeeld je aandacht voortdurend terug te brengen naar je aandacht. Zo vaak je maar kunt. Dat is zo'n beetje het cliché van meditatie, en het klopt nog ook. Focussen op de ademhaling betekent niet dat er in die ademhaling iets bijzonders te vinden is. Maar aangezien je je ademhaling altijd bij hebt, kun je de focus op je ademhaling altijd oefenen. Dat is handig. Telkens als je weer eens opgenaaid wordt door een gedachte die zich probeert te verkopen als 'waar', of door een impuls die zich probeer te verkopen als 'onweerstaanbaar', kun je de zen-weg beginnen te bestuderen door je aandacht te verleggen naar je ademhaling. En de moed op te wekken om eventjes daarmee toekomen. Zo maak je ruimte vrij in je waarnemingen. Je kunt je opkomende ideeën en impulsen zien passeren. In plaats van erdoor meegezogen te worden, kun je ze tijdens hun passage even bekijken. Door naar ja ademhaling terug te keren is dat makkelijker. Je legt je reacties even stil en je kijkt naar wat er is. Als je dat regelmatig doet, kun je heel wat over jezelf te weten komen. Soms zijn dat verrassend fijne dingen. Soms neutrale en saaie. Soms ronduit beschamende. Ja, dat ben jij dus allemaal. En ja, daar begint dus jouw zen.
Zelfkennis vergaren is al heel wat. En het stopt eigenlijk nooit. Tegelijkertijd is het maar het begin.Want Dogens tweede zin zegt dat jezelf bestuderen, jezelf vergeten is. Wat dat betekent, bekijken we morgen.
Voor de hele reeks, zie hier.