7 januari
Case
Ik lees elke dag boeken.
(Kodo Sawaki)
Kort
Je hoeft echt geen anti-intellectueel te zijn om zen te zijn.
Iets langer
Kodo Sawaki (1880-1965) was een van de grote jongens van de twintigste-eeuwse Japanse zen. Hij was wars van een heleboel geplogenheden. Hij weigerde bijvoorbeeld lange tijd om abt van een tempel te worden, wat de normale gang van zaken was voor Japanse zenmeesters. Hij deed nauwelijks rituelen, en deed voornamelijk zazen, of stille zenmeditatie. Als iemand hem vroeg waar zijn zazen voor diende, antwoordde hij graag: 'zazen dient echt nergens toe.' Hij was van arme komaf en had een behoorlijk marginale jeugd gekend. Van zo iemand zou je dus mogelijk kunnen verwachten dat die graag de anti-intellectueel uithing, zoals dat in zenkringen soms de mode is. Maar neen. Kodo las elke dag boeken.
Ik kom af en toe mensen tegen die trots zeggen dat ze nooit iets over het boeddhisme lezen, omdat ze 'zen' zijn. Ze mediteren alleen en daarmee is hun praktijk 'zuiver' en 'universeel', vrij van concepten en woorden. Het grappige is dat dit beeld van het zenboeddhisme voornamelijk uit boeken komt. Het hoort een beetje bij de zenliteratuur.
Dat heeft een oorzaak. Toen de zen in China ontstond, was het boeddhisme al oud. Er werden heel veel verschillende Indiase boeddhistische teksten vertaald, en de Chinezen hadden moeite om uit te maken wat van al die dingen nu 'het juiste' boeddhisme was. Sommige scholen probeerde al dat materiaal om te zetten tot één groot filosofisch systeem. Dat heeft tot indrukwekkende teksten geleid, waaruit verschillende vormen van Chinees boeddhisme zijn ontstaan. Maar de vroege zenmeesters verzetten zich tegen een al te grote nadruk op tekststudie. Zij wilde het belang van andere praktijken, zoals meditatie, weer in het centrum van de belangstelling zetten. Af en toe deden ze daarom erg laatdunkend over om het even welke boeddhistische tekst. En over mensend die dachten verlicht te kunnen worden door tekststudie.
De paradox wil dat er weinig boeddhistische scholen zijn die zoveel tekst hebben voortgebracht als het zenboeddhisme. En daar zit echt wel boeiend en leesbaar materiaal tussen, dat ons kan helpen in onze praktijk. Er is geen enkele reden om niet elke hulp te aanvaarden die we kunnen krijgen. Er is niets onzuivers aan hulp uit teksten halen. De anti-intellectuele houding die weigert te lezen is per slot van rekening even dwaas als denken dat je zen kunt worden door alleen maar te lezen.
Voor de hele reeks, zie hier.