2 Januari
Case
“Gewone mensen hebben allerlei illusies over de verlichting. Boeddha's belichten hun illusies.”
(Dogen Kigen, Genjo-koan)
Kort
Als je iemand ontmoet die zegt verlicht te zijn, maak je dan maar meteen uit te voeten. Zen gaat over de bereidheid om je idiote kanten te erkennen als idioot. Pas dan kunnen de dingen echt anders worden.
Iets meer info
Dogen Kigen (1200-1253) is een gigant uit de middeleeuwse Japanse zen. Zijn schrijfsels omvatten enkele duizenden bladzijden. Daarin neemt hij alle mogelijke zen-clichés op de korrel. Dikwijls drukt hij zich daarbij ingewikkeld uit, om niet te zeggen hermetisch. Maar in dit zinnetje spreekt hij helder en eenvoudig. Het komt uit de Genjo-koan, een van zijn vroege teksten (1233), en hij behandelt er een van de grootste misvattingen over boeddhistische verlichting.
Vaak wordt gedacht dat het zenboeddhisme mikt op een overrompelend inzicht in de diepe en absolute aard van het bestaan, een spectaculaire mystieke extase, waarna je kunt zeggen dat je 'ontwaakt' bent. Zulk mystieke extases bestaan. Ze zijn niet eens zo moeilijk om op te wekken, bijvoorbeeld in meditatie. Maar de vraag is of ze echt zo belangrijk zijn.
Veel belangrijker is het om in onze meditatie 'brain space' te ontwikkelen, waarin we de rust, het vertrouwen en vooral de moed kunnen ontwikkelen om onze idiote kanten te bekijken. Zodat we kunnen toegeven dat ze werkelijk idioot zijn. Zodat wij en onze omgeving er minder het slachtoffer van worden. Want helaas huizen onze grootste idiotieën net daar waar we denken verlicht te zijn.
Voor Dogen is een Boeddha dus niet iemand die voor eens en voor altijd verlicht is. Boeddha's zijn net diegenen die bereid zijn om op elk moment een illusie als een illusie te ontmaskeren. In de eerste plaats doen ze dat met hun eigen illusies. En af en toe met andermans illusies, als het gepast is om die aan te kaarten. Dat klinkt op het eerste gezicht misschien minder spectaculair dan een leven geleid in de zaligheid van mystieke extases. Maar als je je echt geeft aan die zenweg, zal je merken dat het spektakel nooit ophoudt. En dat dit een pak relevanter is voor je leven én voor je omgeving. Humoristischer ook. Want zelfrelativering is het begin van alle wijsheid.
(Voor de hele reeks, zie hier.)