Deze tekst hoorde oorspronkelijk tot een Q&A reeks op bodhitv.nl
Vraag: Ik heb leuk werk en ben gelukkig. Toch heb ik af en toe het verlangen om alvast met pensioen te gaan. Niet omdat ik niet wil werken, maar omdat ik alles graag in mijn eigen tempo zou willen doen. Hoe ga ik daarmee om? ~ S. 33 jaar, Amsterdam ~
Hopla. Je stelt hier een vraag waarover de hele mensheid zich al 5.000 jaar het hoofd breekt: “Hoe kunnen we ons brood verdienen zonder dat onze levenskwaliteit naar de haaien gaat?” De hele Bijbel begint zelfs met die vraag. Meteen na een heel kort scheppingsverhaaltje wordt uitgelegd waarom wij 'in het zweet van ons aanschijn' moeten werken in plaats van in een pensioen-paradijs van Eden te leven. Ik ken de Bijbel niet uit het hoofd, maar ik herinner me niet dat er ook een oplossing voor gegeven wordt. Althans, niet in dit leven.
Ziet het er beter uit in het boeddhisme? Mja. Misschien. Maar laten we er geen doekjes om winden: ook het verhaal van het boeddhisme begint met een prins die als jongeman geen zin heeft om zijn baan als politiek leider op te nemen. Helemaal geen slechte baan in die tijd. Maar nee, hij laat nog liever alles achter om een werkloze bedelaar te worden. Hij doet niet veel meer dan mediteren, om voedsel bedelen en lesgeven aan wie daar zin in heeft. Die bedelaar noemen we vandaag 'de Boeddha'. In de hele geschiedenis van het boeddhisme prijzen kloosterlingen zich dan ook gelukkig: “Oef wij zijn ontsnapt aan dat ingewikkelde lekenleven, met al zijn familiale en professionele stress...”
Kunnen wij, als leken, uit deze hoek dan hulp verwachten? Je zou er haast wanhopig van worden. Ik herken me in jouw vraag. En ik moet toegeven dat mijn leven wat dit betreft ook niet altijd een toonbeeld van ‘zen gelijkmoedigheid’ is. Ik kan je hier hooguit meegeven wat ik daar zelf aan probeer te doen. Met vallen en opstaan.
Protestbeweging
We kunnen natuurlijk mediteren. In een boeddhistisch centrum, of een mindfulnesscursus volgen om onze stress te managen. En natuurlijk helpt dat. Maar volgens mij volstaat dat niet. Als we naar het leven van de Boeddha kijken, zien we dat hij in zijn tijd en op zijn manier ook nog andere dingen deed die ons kunnen inspireren. Hij gaf bijvoorbeeld flinke kritiek op gangbare denkbeelden die hij onzinnig of schadelijk vond. Zoals kastenstelsels. Of religieuze offerrituelen. Ik zie het vroege boeddhisme graag als een bijzondere protestbeweging, die probeerde een goede balans te houden tussen meditatieve vredelievendheid en bruisende sociale vernieuwing. Onder andere door moedig 'prietpraat' aan de kaak te stellen en te tonen dat een ander leven mogelijk is.
Het loont volgens mij de moeite om te onderzoeken met welke idiote ideeën wij in onze tijd zitten. Waarmee doen wij onszelf en de anderen de duvel aan, zodat ons leven en ons werk nodeloos ingewikkeld en druk wordt? Er zijn vast heel veel van zulke waanideeën. Maar deze vier lijken mij in elk geval mee te spelen. Ze hebben allemaal een hippe Engelse term:
1. “Ik moet het onderste uit de kan halen, productief zijn, mezelf professioneel maximaal verwezenlijken. Anders ben ik een loser.”
2. “Ik moet tegelijkertijd maximaal genieten, zoveel mogelijk interessante prikkels opdoen, zelf ook prikkelend zijn en veel consumeren. Anders ben ik boring.”
3.“Daarnaast moet ik ook nog eens kritisch zijn en tonen dat ik heel aparte ideeën heb, dat ik uniek ben, maar niet te uniek, want anders ben ik een weirdo.”
4. “En bij dit alles moet ik onophoudelijk goed in mijn vel zitten en stralen van energie, of ik ben een failure.”
Ik denk dat veel van onze werk- en leeflast kan worden verholpen als we beter leren omgaan met onze angst om een loser, boring, een weirdo of een failure te zijn. En dat kunnen we doen door het aloude schema van 'de vier veredelaars' gebruiken: de therapeutische analyse waarmee de Boeddha doorgaans te werk ging:
1. Merk de last van die idiote ideeën op.
2. Merk op welke zinloze dingen die last je laat doen
3. Stop daarmee – om vanzelf een andere manier van zijn te laten bestaan
4. En richt je leven zo in dat het makkelijker is om in overeenstemming met die andere manier van zijn te handelen.
Bijvoorbeeld: duikt de angst om een loser te zijn op als je je werk niet helemaal kunt doen zoals je had gehoopt? Mooi, daar is alvast een gelegenheid om die angst beter te leren kennen. Wees een loser. En zie dan dat je dit overleeft. En dat er misschien niet zoveel verschil is met 'winnen' als we doorgaans geloven. Voel dat. In je lichaam. Ook dat is een heel belangrijke meditatievorm.
klinkt dat boring? Goed! Verveel je. Leer je te vervelen zonder dat je denkt dat je in een afgrond valt. Vul je je lege tijd op met allerlei prikkels? Ok. Hou er dan nu eventjes mee op. Eer de verveling als een toestand waarin iets nieuws kan opduiken. Net zoals je moet slapen, moet je je soms ernstig vervelen. Je zult zien dat er heel wat tijd vrij kan komen. En aandacht om te zien hoe het anders kan.
Wat je daarvoor nodig hebt is ook de moed om de weirdo te zijn die je bent. Pas je niet in het plaatje? Pas er dan niet in. Het ideaal dat ons door onze maatschappij wordt opgelepeld is te idioot voor woorden en steeds meer mensen hebben daar ontzettend last van. Er zijn weirdo's nodig om ervoor te zorgen dat het anders kan.
En aub: faal. Faal elke dag. Durf jezelf in de spiegel te kijken en te erkennen: hier is niets ideaals te zien. En zo is dat. Omarm je lasten en je angsten. Je bent een mens. Je hebt niet de keuze om in een volmaakte wereld te leven. Maar je hebt wel de keuze om je niet in de luren te laten leggen door idiote ideeën die vandaag in de mode zijn. Het boeddhisme is begonnen als een protestbeweging tegen onnodig leed. Misschien is het tijd dat we dat weer veel meer oppakken. Of zoals een Canadese boeddhistische groep onlangs lanceerde: Occupy the present moment!