31 maart
Case
Een leerling vroeg Zhaozhou: “Wat is mijn ware aard?”
Zhaozhou antwoordde: “Gejaag.”
Kort
Diep graven is onrust op onrust stapelen.
Iets langer
In het vroegste begin van het boeddhisme had de Boeddha geen al te hoge pet op van de zoektocht naar het Ware Zelf. Hij noemde zijn weg daarom het onderricht van het niet-zelf. Maar de zoektocht naar het ware zelf kruipt waar het niet lopen kan, en kwam vaak genoeg opnieuw opborrelen in boeddhistische gemeenschappen en teksten. Soms werd die vraag dan opgevangen door te zeggen dat onze ware aard 'leeg' is, of 'niet-dualistisch', of de 'boeddhanatuur'. Het voordeel van die woorden is dat je het 'niet-zelf' niet bekijkt als niets, alsof je eigenlijk niet zou bestaan. Want dat is onzin. Je bent er wel degelijk. Het nadeel van die woorden is dat ze suggereren dat er onder onze gewone ervaringen een dieper, eeuwig, reëeler en authentieker zelf zou bestaan. En dat verlichting erin bestaat dat te vinden. Daar vraagt Zhaozhou's leerling dus ook naar. We zijn Zhaozhou al een paar keer tegengekomen in deze notities. Hij was de meester van de korte en vaak grappige antwoorden op filosofische vragen. Zo ook vandaag. Zijn antwoord bestaat uit één woord:“Gejaag.” Dat had de leerling vast niet verwacht.
Wat bedoelde Zhaozhou met zijn antwoord? Als we zijn antwoord letterlijk nemen zegt hij hier dat de ware aard van zijn leerling 'gejaag' is. Dus niet de diepe rust waar hij op hoopt. Niet de oneindige wijsheid waar hij van droomt. Maar werkelijk het rusteloze gewriemel dat hij hier en nu ervaart. Er is geen dieper niveau waar alle oppervlakkigheden verdwenen zijn. Als je echt wilt weten wat je bent: zie wat je hier en nu doet.
Mogelijk bedoelde Zhaozhou nog wat anders. Misschien zegt hij dat de vraag van de monnik gejaag is. Met andere woorden: de hele zoektocht naar je ware aard ergens in een dieper niveau van het bestaan stapelt alleen maar gejaag bovenop gejaag. Gaat hiermee het hele boeddhisme niet op de schop? Maakt het dan ook maar iets uit of je zit te mediteren en al die boeddhistische lijstjes te beoefenen? Heeft Zhaozhou dat allemaal zonet 'gejaag' genoemd? Niet per se. Hij heeft het alleen maar over iemand die op zoek gaat naar zijn ware zelf. Dat noemt hij gejaag. Het tegendeel van wijsheid.
Wat blijft er van jouw zen over als je dat idee opgeeft? Dat is een experiment. En daartoe worden we vandaag door Zhaozhou's antwoord uitgenodigd.
Voor de hele reeks, klik hier.
Als je deze teksten ook in de praktijk wil brengen, kun je deelnemen aan de online ZIT-sessies.