24 maart
Case
“Aandacht is een pilaar die de hemel doorkruist.”
(Dogen, Sanjushichi Hon Bopai Bunpo)
Kort
Er is niets waar je geen zen-aandacht op kunt loslaten.
Iets langer
Aandacht is de eerste van de zeven zogenaamde 'factoren van het ontwaken'. Het is een lijstje van praktijken waar de Boeddha heel erg vaak op terugkwam in zijn toespraken. Toen hij wist dat hij niet lang meer te leven had, sprak hij maandenlang nauwelijks over wat anders. Ik zal de zeven factoren de komende week heel kort bespreken, aan de hand van hoe Dogen ze besprak. Op een rijtje zijn ze:
aandacht,
dharma-studie,
energieke inzet,
vreugde,
sereniteit,
concentratie,
gelijkmoedigheid.
Maar eerst dus aandacht. Mindfulness. Dogen vergelijkt de praktijk met een pilaar die de hemel doorkruist. Dat klinkt al meteen mysterieus. Dogen leefde achttien eeuwen na de Boeddha en wij leven acht eeuwen na Dogen. Op zo'n tijdspanne worden zinnen makkelijk mysterieus. Het kan helpen om te weten dat pilaren voor een Japans kloostermonnik als Dogen doodgewone ding uit de dagelijkse omgeving waren. Tempels staan vol met pilaren. Wat betekent het dat die de hemel doorkruisen? Mogelijk dat aandacht betekent dat je oog hebt voor om het even wat dat door de ruimte van je bewustzijn suist. In plaats van de dingen die je opmerkt na te jagen, weg te duwen of vast te houden, laat je ze komen en gaan, zoals ze komen en gaan. In plaats van speciale dingen te zoeken, stel je het met wat je waarneemt. Je observeert ze rustig en helder, maar je doet er verder niets mee. Of dat nu een jeukende neus is, vogels die voorbijvliegen, de geur van een wierookstaafje, een opwelling van emoties of hardnekkige gedachten die opduiken, het zijn allemaal pilaren die de hemel doorkruisen.
Als dit gemakkelijk lijkt – alsof gewoonweg mindful zijn het hier en nu meteen fijn en bevrijdend maakt – is het ook niet slecht om voor ogen te houden dat 'een pilaar' ook een term was voor een monnik die geen antwoord kon bedenken op de vraag van een leraar. Wij noemen dat 'voor paal staan'. Dus ook gênante momenten, wanneer je op je bek gaat, vormen prima materiaal om je aandacht te oefenen. Hoe voelt dit, hoe komt dit op, hoe ebt dit weer weg? Voor paal staan is een zenkunst. Het is zelfs een behoorlijk groot bestanddeel van de verlichtingspraktijk. Laat die pilaren dus maar de hemel doorkruisen!
Voor de hele reeks, klik hier.
Als je deze teksten ook in de praktijk wil brengen, kun je deelnemen aan de online ZIT-sessies.