Zondag 9 maart
Case
Hoe eindeloos veel levende wezens er ook zijn, ik beloof ze allemaal te bevrijden.
Shiguseiganmon
Kort
Zen perverteert makkelijk tot navelstaarderij. Daar moet je je hardnekkig tegen blijven verzetten.
Iets langer
Dit is de eerste van de vier 'bodhisatvageloften'. 'Bodhisattva' is een alternatief boeddhistisch ideaal dat rond het begin van onze jaartelling opkwam. Waar de eerste boeddhisten hun reïncarnaties zo snel mogelijk wilden stoppen om op te gaan in nirvana, vonden bodhisattva's dat te egocentrisch. Zij beloofden daarom te blijven reïncarneren en hun verlichting in te zetten om anderen bij te staan. Pas als iedereen in het heelal verlicht is, gaan zij zelf ook mee naar het nirvana. Dat levert in de mythologisch boeddhistische literatuur spectaculaire mythes op over vergevorderde bodhisattva's met buitengewone krachten. Ze zijn beetje de superheroes van het boeddhisme.
Maar wat betekent dit voor concrete wezens zoals wij? In de zesde eeuw bedacht Zhiyi, een belangrijke vernieuwer van het Chinese tiantai-boeddhisme, vier bodhisattvageloften. De zenboeddhisen namen die over:
Hoe eindeloos veel levende wezens er ook zijn, ik beloof ze allemaal te bevrijden.
Hoe eindeloos talrijk de mentale bronnen van leed ook zijn, ik beloof ze allemaal te verwijderen.
Hoe eindeloos talrijk de dharmapoorten ook zijn, ik beloof ze te kennen.
Hoe eindeloos de Boeddahaweg ook is, ik beloof hem te verwezenlijken.
Dit wordt elke dag opnieuw gezongen in zencentra. De vier zinnen klinken pompeus, om niet te zeggen compleet onmogelijk. Alleen al de eerste: Alle levende wezens bevrijden? Dat kun je misschien ernstig nemen als je gelooft in reïncarnatie. Maar wat als je daar niet in gelooft? Hoe moet je mieren of virussen tot de verlichting helpen? Wat zit ik hier toch allemaal te beloven? Die vragen bleven in mij opduiken, elke keer als we na de ochtendmeditatie de vier geloften zongen.
Tot ik na verloop van tijd merkte dat mijn zenpraktijk er wel degelijk door veranderde. Ik was aan de zen begonnen uit nieuwsgierigheid naar die fameuze boeddhistische verlichtingservaringen, waardoor zenmeesters in de oude teksten zo'n wonderlijke dingen zegden. Maar door de herhaalde eerste bodhisattvagelofte verschoof mijn inspiratie. Ik herinner me nog goed hoe, tijdens een retraite in Duitsland, een gedachte hevig kwam opwellen. “Natuurlijk gaat het erom anderen te helpen! Want dat is wat alles anders maakt! Alleen maar wat zitten mikken op mijn eigen verlichting is hooguit veredeld narcisme!” Dat was een heel blijde gebeurtenis. Alsof ik een oude jas binnenstebuiten trok en merkte dat hij nu pas goed zat.
Egocentrisme is een heel sterk patroon. Bij ons allemaal. Het kan ook onze zen overwoekeren, zonder dat we er erg in hebben. De eerste bodhisattva-gelofte herhalen is geen overbodige luxe om daartegen verzet te blijven plegen. Natuurlijk is de gelofte onmogelijk. Dus kun je ook nooit denken dat je er klaar mee bent. Het betekent niet noodzakelijk dat je jezelf helemaal uit het oog moet verliezen. Per slot van rekening ben je zelf ook één van die eindeloos veel levende wezens die je belooft hebt om te bevrijden.
De volgende drie dagen bespreek ik kort de andere bodhisattvageloften.
Voor de hele reeks, klik hier.