3 maart
Case
“Dertig jaar geleden, voor ik zen beoefende, zag ik dat bergen bergen waren en rivieren rivieren. Nadat ik tot intieme kennis verwierf en me een weg naar binnen had gebaand, zag ik dat bergen geen bergen zijn en rivieren geen rivieren. Maar nu ik tot rust ben gekomen, zie ik bergen als bergen en rivieren als rivieren."
Qingyuan
Kort
Het is niet de bedoeling van zen-verlichting om raar te worden.
Iets langer
Dit is één van de zen-passages die het vaakst geciteerd wordt buiten zenkringen. Ooit was er dus een moment waarop dit voor het eerst gezegd werd, en wel door de Chinese meester Qingyuan, ergens in de negende eeuw. Toen ik het voor het eerst las, ook ongeveer dertig jaar geleden, was ik er onder de indruk van, en focuste ik me vooral op het tweede deel van de passage: als ik verder zou doen met die rare zen, waar ik toen maar net aan begonnen was, dan zou er dus een tijd komen van grote verwarring, waarin ik de vertrouwde dingen niet meer zou zien als vertrouwde dingen. Ik was benieuwd, en ook een tikje ongerust over hoe ik zo'n periode zou doormaken – als ik die al zou meemaken. Vandaag, dertig jaar later, ben ik meer geïnteresseerd in het laatste deel. Het vertelt me dat zen er niet speciaal op uit is raar te worden. Dat, wat je ook ervaart op je meditatiekussen, en hoe je dat ook noemt, het er altijd weer op neerkomt om terug te keren naar de gewone menselijke realiteit. Waar bergen bergen heten en rivieren rivieren. Of ook: waar een klimaatopwarming een klimaatopwarming is, en onrecht onrecht. Een zen die doet alsof de dingen eigenlijk niet zijn wat ze zijn, kan lekker diepzinnig voelen. Maar daar blijven hangen leidt tot weinig anders dan pedanterie. Wie echt tot rust komt, zegt Qingyuan hier voor mij, heeft het lef om de dingen in de bek te kijken. Vanuit het standpunt van de tweede fase, klinkt dat mogelijk teleurstellend. Of zelfs een terugval naar de eerste fase met al haar onrust, waar je net uit wilde ontsnappen. Maar vanuit het standpunt van de derde fase is echt wel alles veranderd.
Voor de hele reeks, klik hier.