28 januari
Case
“Buigen voor de Boeddha op aanraden van een demon kan een verlangen naar de verlichting opwekken.”
(Dogen Kigen, Hotsu Mujoshin)
Kort
Inspiratie hoeft echt niet per se van binnen te komen. Of zuiver op de graat te zijn.
Iets langer
Op deze zin zou ik dertig jaar geleden allergisch gereageerd hebben. Demonen? Buigen voor de Boeddha? Wacht even! Had ik niet in zenboekjes gelezen dat als je de Boeddha tegenkomt, je hem moet doden? (Ja, dat had de negende-eeuwse Chinese zenleraar Linji Xuan gezegd.) Of dat, als je een Boeddha buiten je zoekt, zal hij nooit op jou lijken? (Klopt, dat zei de veertiende-eeuwse leraar Keizan Jokin). En dat meditatie een zaak was van een stap achteruit te zetten en de blik naar binnen te werpen? (Zeker, dat had Dogen zelfs gezegd.) Dus is al dat gedoe met buigen voor Boeddha's geen voorbeeld van spiritual outsourcing? Van buiten je te zoeken naar dingen die je eigenlijk diep in jezelf moet vinden? Of gewoonweg bijgeloof, net zoals die demonen?
Dat kan, natuurlijk. Maar als een zen-ontwaken een wakker worden is tot jouw bestaan als wolk van relaties, hoe zul je dan precies onderscheid maken tussen binnen en buiten? Is jouw inspiratie van jou? Van jou alleen? Of hangt die bij wijze van spreken in de lucht? Hoort ze bij de tijd waarin je samen met een heleboel andere mensen en andere invloeden leeft? Ik ben nogal zeker van de oprechtheid van mijn interesse in de zen. Maar die zen komt wel degelijk van buiten me. Ik heb ze leren kennen in boekjes die heel typisch voor mij tijd waren. En nadien onder begeleiding van een leraar, en samen met mensen die al veel langer dan ik aan zen deden. Mijn zen werd mijn zen, maar die is wel degelijk ontstaan in nauw contact met de buitenwereld, waarvan ik deel uitmaakte. En in die interactie verandert mij zen ook voortdurend.
Ik beoefen deze dagen een veel minder rituele zen dan vroeger. Maar ik kan niet ontkennen dat ik af en toe nog altijd geniet van te buigen voor een boeddhabeeld. Of voor een beeldje van de mythologische Kannon. “Daar zitten ze, het is in die richting dat ik mijn leven wil ontwikkelen.” Ik vind dat heerlijk. Waarom zou alle goede en waarachtige inspiratie alleen maar van binnen moeten komen? Wat een armoede zou dat zijn! we hebben een hele wereld aan invloeden en inspiraties tot onze beschikking. Waarom daar geen hulp uit putten?
En die demonen? Ik denk dat Dogen zelf gniffelde toen hij dat schreef. Maar het klopt wel. Ook als je je om allerlei foute redenen tot zoiets als het zenboeddhisme wendt, kan dat toch gunstige gevolgen hebben. Ik weet zelfs niet of je wel om de goede reden aan de zen kunt beginnen. Ikzelf stond in elk geval bol van de waanbeelden over de zen toen ik eraan begon. Maar door de praktijk, door de interactie met andere beoefenaars, door de zen te blijven bestuderen, kritisch maar met een grote liefde, is mijn 'verlangen naar de verlichting' danig veranderd. Ik geloof graag dat ze mooier is geworden. Minder dwaas. Dat heb ik lang niet alleen aan mezelf te danken. Als alles interactie is, dan is een inspiratie dat ook.
Voor de hele reeks, klik hier.