Case
Dongshan nam afscheid van zijn leraar Yunmen en vroeg:
"Als iemand me later vraagt wat uw onderricht was, wat zeg ik dan?”
Yunmen dacht even na en zei: “Zeg dan maar 'het is dit'.”
Kort
Lekker gewoon nu zijn kan geweldig zijn. Maar zen gaat over zoveel meer.
Iets langer
Yunmens 'dit' klinkt lekker zen. Maar wat doe je nu met zo'n antwoord? Voor wat het waard is: mij raakt het op een aantal heel verschillende manieren. De meest evidente manier om Yunmens 'dit' te lezen is het te bekijken als 'gewoon in het nu zijn'. Dat is heel erg populair in onze dagen. Het is inderdaad instant rustgevend. Je kunt wat er nu verschijnt zo rustig en onthecht observeren dat je geen ander woord kunt bedenken voor de precieze en unieke aard ervan dan 'dit'. Op deze manier dit-zijn kan je uit allerlei lastige en opfokkende hersenspinsels bevrijden. Maar het is ook maar een eerstegraadsverlichting. Want het is een tikje escapistisch. Je onttrekt je even aan de moeilijkheden van het leven en je noemt dat fijne gevoel 'verlicht'. Het is op de keper beschouwd ook wat egocentrisch: je doet eventjes alsof jouw rust en jouw lekker zen-gevoel het enige is wat ertoe doet. Toegegeven, we hebben zo'n momenten in onze overdreven drukke wereld heel zeker nodig. Meer dan we nu doorgaas hebben. Dat verklaart ook het waanzinnige succes van boeken en lezingen waarin Nu het liefst met hoofdletter wordt geschreven. Gewoon even nu zijn is ook vrij gemakkelijk, dus ook makkelijk te verkopen. Maar er is zoveel meer.
Misschien slaat Yunmen 'dit' wel op zijn gesprek met Dongshan. Wat is zijn zenonderricht? Dit: proberen een antwoord te vinden voor iemands vragen, opdat die verder kan met zijn praktijk en zijn leven. Dus zou Yunmen hier zeggen: "Als jij later zenleraar bent, verkondig dan geen grote filosofieën als absolute waarheid. Zit niet te wauwelen over het Nu, of de Nondualiteit of de Leegte of het Bewustzijn. Kijk naar de noden van de wereld op dat moment en ga ermee in interactie." Misschien sloeg 'dit' nog concreter op de korte stilte die Yunmen liet voor zijn antwoord. Dan is 'dit': "Laat ruimte om te situate in te schatten. Antwoord niet meteen vanuit wat je denkt dat de Waarheid is. Ga de interactie met de situatie aan. Hang niet de mens uit die doet alsof hij alles weet. Zen-onderricht verloopt zoals dit gesprek.
Het wordt helemaal interessant als je weet dat er een andere vertaling van Yunmens antwoord bestaat: “Zeg maar dat het 'deze man van Han' is.” Dat betekent zoveel als “Zeg maar dat het deze Chinees is.” En dat is de vaste formulering waarmee iemand in die tijd tijdens een rechtszaak zijn betrokkenheid erkende. Die interpretatie veegt alle mogelijke egocentrisme en escapisme van de baan. Want dan zou Yunmen hier zeggen dat het er fundamenteel om gaat je situatie te erkennen zoals ze, en in het midden van je verantwoordelijkheid te gaan staan. Om te doen wat je nu kunt doen om de wolk van relaties, die op dit moment je bestaan vormt, tot een meer verlichte wolk te maken. Ook dat is nu zijn.
Voor de hele reeks, zie hier.