30 maart
Case
Gelijkmoedigheid als factor van ontwaken is “Waar hij ook mee kwam aandraven, hij zou het niet aangenomen hebben.”
(Dogen, Sanjushichi Hon Bopai Bunpo)
Kort
Ontwaken is het tegendeel van denken dat je er bent.
Iets langer
Gelijkmoedigheid is de laatste van de zeven factoren van ontwaken. Als we het lijstje zouden bekijken als een opgang naar het ontwaken of de verlichting, dan zouden we er nu bijna zijn. Aandacht, zou dan vanzelf leiden tot dharmastudie, wat vanzelf zou leiden tot energieke inzet, enzovoort, met gelijkmoedigheid als eindproduct. Maar de zeven factoren hebben niet in elke tekst dezelfde volgorde. In deze reeks heb ik me gehouden aan de volgorde van de oudste teksten, toegeschreven aan de Boeddha. Maar Dogen, van wie ik hier de commentaren op de zeven bespreek, zet na gelijkmoedigheid nog aandacht, wat elders dus op de eerste plaats komt. Dus zo letterlijk hebben we dit soort van lijstjes niet te nemen. Het is dus ook niet zo dat je voornamelijk gelijkmoedig moet zijn om ontwaakt te zijn. Ze zijn alle zeven nodig. En het is ook niet zo dat de eerste zes vanzelf tot gelijkmoedigheid leiden. Gelijkmoedigheid is niet zomaar het gevolg van de anderen, het is ook een praktijk die je te beoefenen hebt.
Hoe? Dogen bespreekt dat in zijn rare zin. Dogens leerlingen waren monniken die ontzettend veel boeddhistische lectuur achter de kiezen hadden. Dus hij kon het zich permitteren om met verwijzingen te slingeren zonder ze uit te leggen. Die luxe hebben we niet. Er is maar een fractie van de zenliteratuur in een Westerse taal vertaald, dus vaak moeten we toegeven er geen snars van te begrijpen. Wees dus niet ongelukkig als je een zentekst tegenkomt waar je niet veel van begrijpt. Dat zegt niet noodzakelijk iets over de kwaliteit van je zen.
In dit geval weten we toevallig wel dat Dogen verwijst naar een gesprek tussen meester Dongshan en een leerling. Ze bespreken een ouder zengesprek waarbij de leraar het ontwakingsgedicht van een leerling niet aanvaardde. Dongshans leerling vraagt wat er mis is met het gedicht en hij probeert het gedicht op allerlei manieren te verbeteren. Na tientallen pogingen, die allemaal afgewezen worden door Dongshan, komt de leerling tot het besluit komt dat de oude zenleraar geen enkel gedicht van die leerling aangenomen zou hebben, hoe volmaakt het ook was. Daar is Dongshan mee akkoord. Kortom: je mag nog zo mooi schrijven of spreken, je zen moet in je lijf zitten, in de manier waarop je kijkt, in je omgang met de dingen, met de manier waarop je beweegt... Daarmee ben je nooit klaar. Er is geen finaal juist antwoord dat alles oplost. En precies voor die afwezigheid van een finale toestand heb je gelijkmoedigheid nodig.
Het is niet zo heel moeilijk om jezelf te presenteren als iemand die de wijsheid in pacht heeft en die nooit een fout kan maken. Er zullen altijd een hoop mensen zijn die je geloven. Je kunt er een succesauteur mee worden. Of zelfs president van een groot land. Maar niet verlicht. Niet wijs. Niet vrij. En zeker geen echte hulp aan andermans bevrijding. En zo kunnen we Dogens rare en mysterieuze zin gewoonweg letterlijk nemen. Hoe vergevorderd je ook bent op het pad van de verlichting, het blijft van van belang om geen enkel woord, geen enkel beeld en zelfs geen enkele ervaring aan te nemen als het finale.
Voor de hele reeks, klik hier.
Als je deze teksten ook in de praktijk wil brengen, kun je deelnemen aan de online ZIT-sessies.