22 maart
Case
“Verlichting lijkt niet op het beeld dat je ervan had.”
(Dogen, Yui-Butsu-Yo-Butsu)
Kort
Nepverlichting, daarentegen, lijkt wel op wat je van verlichting had verwacht.
Iets langer
Wat een heerlijke zin. Wat een bullshit-crusher. En hoe grappig ook. Natuurlijk hebben we allemaal ideeën over hoe de verlichting zal voelen. Hoe een ontwaakt mens doet. Wat bevrijding zal veranderen. Of hoe 'zen zijn' eruit moet ziet. En natuurlijk richten we onze praktijk op dat beeld. Daar kun je niet omheen. Zelfs als je denkt dat je in je meditatie alle verwachtingen laat vallen, zul je alles wat in je meditatie gebeurt verwerken in het licht van je idee over verlichting. Je denkt bijvoorbeeld dat je dan rustiger zult zijn. Helderder. Beter geconcentreerd. Meedogender. Dat je zult ontsnappen aan de rad van wedergeboortes. De eenheid met alles ervaren. Dat je op elke vraag spontaan een wijs antwoord zult kunnen geven. Die beelden sturen de resultaten van onze praktijk inderdaad. Maar verlichting is toch nog wat anders dan je vooropgestelde doelen halen. Ik denk dat dit is wat Dogen hier wil zeggen.
Echte verlichtingservaringen verrassen je. Ze kunnen je manier van kijken zo een klap geven dat je ergens landt waar je tevoren niet eens interesse inhad. Laat staan dat je het verwachtte. Iemand die alleen maar wilde mediteren, wordt bijvoorbeeld plots sociaal bewogen. Iemand die zich beter wilde concentreren om carrière te maken, besluit om net minder te gaan werken. Iemand die hoopte oude zenteksten te begrijpen laat ze vallen en zet zich in voor het klimaat. Zulke dingen. In de zesde eeuw voor onze jaartelling dacht de Boeddha dat hij, net als de mystici van zijn tijd, zijn ziel moest vinden en de eenheid met de kosmos ervaren. Maar hij ervaarde wat anders. Zo ontstond het boeddhisme. In de dertiende eeuw dacht Dogen dat hij, net als de mystici van zijn tijd, de diepe Boeddhanatuur moest vinden die hij al was. Maar hij vond wat anders. Zo werd hij de grootse figuur in de Japanse zen.
Als je op de zenweg vindt wat je verwacht, is dat een tikje verdacht. Bereiken wat je verwacht is natuurlijk fijn, maar zet alstublieft voort. Je denkt misschien dat je er bent, maar dit is maar een eerste stapje. Er valt nog heel wat anders te beleven. Je hebt werkelijk geen idee.
Voor de hele reeks, klik hier.
Als je deze teksten ook in de praktijk wil brengen, kun je deelnemen aan de online ZIT-sessies.