5 januari
Case
De Boeddha legde een heel klein beetje stof op de top van zijn vingernagel en zei: "In ons lichaam en onze geest is er niet eens zoveel als dit stofje dat constant blijft, dat eeuwig is, niet onderhevig is aan verandering, dat tot in de eeuwigheid zo zal blijven. Als dat er wel was, dan zouden we geen uitweg uit het lijden kunnen vinden."
(Nakhasikha Sutta)
Kort
Concrete zenbevrijding vind je niet in de zoektocht naar iets eeuwigs, maar in de intieme observatie van de veranderlijkheid der dingen.
Iets langer
Veranderlijkheid en vergankelijkheid spelen een hoofdrol in de boeddhistische blik op het bestaan. Als filosofische tradities het hebben over vergankelijkheid, is dat meestal om er negatief over te doen. Dan bekijken ze de aardse dingen als 'enkel maar' vergankelijk en daardoor niet Reëel. Die insteek doet hen zoeken naar dingen die wel Reëel zijn, om bevrijding of verlichting te vinden in Eeuwige waarheden die ons aardse bestaan overstijgen. Dat idee was heel populair onder filosofen in de tijd van de Boeddha. En ook in heel wat latere boeddhistische teksten. Maar ik ben geneigd te denken dat de Boeddha zelf er anders over dacht. En dat hij zijn bevrijd levensgevoel net aan de veranderlijkheid had te danken. Zoals blijkt uit dit stukje.
Want daarin gaat hij een pak verder dan zomaar te stellen: "Ach ja, jongens, alles gaat voorbij, hecht je er dus niet aan en richt je op hogere, eeuwige waarheden." Hier bekijkt hij echt alles als vergankelijk. Elke mogelijke ervaring is waarneembaar veranderlijk en vergankelijk. Niet alleen je stemmingen, of de leuke of onaangename gebeurtenissen in je leven. Ook elk idee over een eeuwige, hogere of diepere waarheid is vergankelijk. Ook elke mystieke ervaring, waarvan je misschien denkt dat ze je in contact heeft gebracht met iets eeuwigs, is vergankelijk. Dat kun je live observeren. En het is de moeite om dat ook te doen.
Want, zo gaat de Boeddha verder, net omdat alles vergankelijk is, kun je bevrijd levensgevoel ontwikkelen. Dat maakt de Boeddha een rare jongen onder de oude filosofen. Maar je kunt dit wel degelijk zelf ervaren. Als je van je observatie van de veranderlijkheid een regelmatige praktijk maakt - in meditatie kun je dat héél intens doen, maar het kan het ook doen in je dagelijkse activiteiten - kan je hele zingeving plots verschuiven. Je kunt doordrongen raken van het besef dat dit allemaal jouw ware aard is: deze veranderlijkheden die hier en nu opduiken. Dat ze niet 'enkel maar' veranderlijke dingen zijn, maar het materiaal om een laaiend en zinvol leven te bouwen, met elk van je ervaringen en handelingen. Als je dat grondig aanvoelt, zul je het gevoel hebben dat je nu pas echt begint te leven. Je leven kan zinderen als nooit te voren. En je kunt je bevrijd voelen op een manier die zonder de vergankelijkheid niet eens mogelijk zou zijn.
Voor de volledige reeks, zie hier.