26 januari
Case
"Een afgelegen plek is een plaats voor hemelse demonen."
(Dogen Kigen, Raihai Tokuzui)
Kort
Je kunt je niet terugtrekken uit de wereld. Maak daar dan ook geen zen-ideaal van.
Iets langer
Een cliché-beeld van de verlichte wijze is een man (altijd een man) met een lange grijze baard, die ergens hoog in de bergen aan de ingang van een grot zit. Kluizenaars spreken tot de verbeelding. Want geef toe, hoe aanlokkelijk is het niet om je in te beelden dat je bent an alle moeilijkheden en verplichtingen? Maar Keizan Jokin, een van de grote Japanse zenmeesters, al hartelijk lachen om die ontsnappingsdroom: “In het boeddhisme is er echt niemand van betekenis geweest die als een kluizenaar heeft geleefd, tenzij voor een korte periode.” En een paar generaties voor hem dacht Dogen daar dus blijkbaar hetzelfde over.
Tijdelijke retraites, alleen of in groep, kunnen natuurlijk heel erg waardevol zijn. Maar de echte reality-check zit altijd in de terugkeer. Om de eenvoudige reden dat je je niet echt uit de wereld kunt terugtrekken. Waar je ook bent, je bent fundamenteel verwikkeld in eindeloos veel relaties. Zorg dragen voor die relaties, eerder dan te dromen er helemaal van te ontsnappen, is de grote functie van een zen-ontwaken.
De formulering 'een plaats voor hemelse demonen' doet me ook een beetje denken aan een mooie uitspraak van de zestiende-eeuwse Franse filosoof Michel de Montaigne: “Mensen zijn geen engelen of beesten, maar het ongeluk wil dat als we een engel proberen te zijn, we als snel de beest uithangen.” Hopen op een engelachtig, probleemloos leventje is verleidelijk, maar verandert je in de praktijk in iets ellendigs. Mensen zijn relationele wezens. Verlichte mensen verlichten hun relaties.
Voor de hele reek, klik hier.