(Deze reeks is ook te volgen op Bluesky)
21 januari
Case
Een leerling vroeg aan meester Longya Judun: “Wat bereikten de grote meesters van het verleden met hun meditatie?”
Longya zei: “Het lijkt op een dief die een lege kamer binnendringt.”
(Shinji Shobogenzo II, 96)
Kort
Neen, hier staat niet dat er niets te rapen valt in zenmeditatie.
Iets langer
Meester Longya had dit gesprek leefde elf eeuwen geleden, maar het vormt nog altijd het cliché-beeld van de zen. Zoals in hedendaagse cartoons, waarin bijvoorbeeld een boeddhistisch monnik voor zijn verjaardag een lege doos krijgt; en hij blij uitroept: “Niets! Precies wat ik wilde!” Er zijn heel wat van dergelijke uitspraken in de zen-literatuur te vinden, en misschien duiken er nog wel zo enkele op in deze reeks van korte zen-notities.
Je zou geneigd kunnen zijn te denken dat hier gezegd word er niets te winnen valt met meditatie. In zekere zin is dat ook zo. Je blijft sowieso iemand die ooit onder bepaalde omstandigheden geboren is, die onder allerlei verschillende omstandigheden verandert en in welbepaalde omstandigheden zal sterven. In die zin zou je heel ons leven kunnen afdoen als een passage van een dief in een leeg huis: veel moeite voor niets. Maar dat zou een wel heel negatieve lezing van dit gesprek zijn. Een onterecht negatieve kijk op ons leven ook. Want Longya hangt hier niet de droeve nihilist uit. Hij geeft hier eerder enthousiast aan hoe je de zenweg bewandelt.
Wat dit gesprek verwarrend maakt, is dat Longya de vraag 'wat valt er eigenlijk te rapen in zenmeditatie?' beantwoordt alsof hem werd gevraagd 'hoe doe je aan zenmeditatie?' Het is niet zo dat er geen resultaten zijn in meditatie. Maar tijdens je meditatie hou je je daar niet zo mee bezig. Je geef je helemaal aan de praktijk. Je spitst je concentratie op de richtlijnen. Je bent ontvankelijk voor wat zich aandient, om dat héél kort te zien passeren, en zo snel mogelijk terug te keren naar de richtlijnen. Soms zelfs verschillende keren per seconde. Het is heel intens. Zo intens als een dief die in een huis binnendringt. Hij weet dat, als hij betrapt wordt, het heel slecht voor hem kan uitdraaien. Alles staat op het spel. Zo doe je ook aan zenmeditatie. Gedreven én in het ongewisse over wat het volgende moment zal gebeuren.
Maar die lege kamer dan? Valt er dan echt niets te rapen? Maakt het echt niets uit? Dat staat er niet. Als de dief de kamer binnendringt, en hij merkt dat hij in een leeg huis zit, is plotseling net alles veranderd. Er valt niets te stelen. En waar niets te stelen valt, kan er ook geen dief zijn. Zenmeditatie kan ons doen ontwaken uit een zelfbeeld dat denkt vanalles te moeten scoren, te moeten faken, te moeten stelen, om er te mogen zijn. Om plots te merken dat dat allemaal niet nodig is. Je hoeft geen dief te zijn. De hele kamer is opgeklaard. Ons hele gemoed ook. Er is plots zoveel plaats. Er is plots rust. Wat een verschil!
Zoals in die andere cartoon, waarin twee monniken zitten te mediteren. Plots zegt de ene bedroefd: "Niets is de moeite waard." Waarop de andere stralend antwoordt: "Ja, he!"
Voor de hele reeks, klik hier.