17 januari
Case
Een leerling vroeg: “Wat is de Boeddha?”
Meester Yunmen antwoordde: “Een strontstok.”
Kort
Wat hier op baldadigheid lijkt, gaat over verregaande dienstbaarheid.
Iets langer
Chinese zenliteratuur drukt zich af en toe baldadig uit. Soms lijken de oude zenmeesterse wel punkers die elkaar met krasse uitspraken onderuit halen. Dat zal in deze collectie wel vaker aan bod komen. Zoals Yunmen (864-949) hier. Hij noemt de Boeddha, voor wie traditionele boeddhisten doorgaans het allerhoogste respect hebben, zomaar 'een strontstok'. Hij was niet de eerste die zoiets zei. Een halve eeuw tevoren had een ander zenleraar de Boeddha al 'een droge drol uit een vreemd land' genoemd. Stel je voor dat een priester of dominee zoiets over Christus zei. Maar in de Chinese zen gebeurde dat dus wel vaker. Dat had de zen overgenomen van een toen al duizend jaar oude uitspraak van de taoïstische filosoof Zhuangzi. Die had gezegd dat de Tao te vinden was “in kak en in pis!”
Ik vermoed dat precies die baldadigheid de zen zo populair maakte in het naoorlogse westen. Vooral in tegenculturele middens. Het was een hele opluchting om zingeving en zelfs spiritualiteit bevrijd te zien uit uit de grote sérieux van de ivoren toren. Zen was overal te vinden. Ook in stront dus.
Maar misschien hangt Yunmen hier minder de baldadige jongen uit dan we zouden denken. Want wat is een strontstok? Chinezen in dit tijd gebruikten geen WC-papier, maar een stok, een soort van spatel, om zich af te vegen. Dus als Yunmen gevraagd wordt wat de Boeddha is, dan antwoordt Yunmen wat een Boeddha doet: zich aanbieden als WC-papier. Een 'verlicht' mens is iemand die de vuiligheid van de wereld kan helpen weg te werken. Niks ivoren toren, dus. Maar ook niks gelukzaligheid in verre hemelen. Dat is voor amateurs. Verlichtingswerk is strontscheppen. Boeddha's staan met twee voeten in de modder van de dienstbaarheid. In een ontwaakte wereld zijn mensen hoog-kwalitatief WC-papier voor elkaar.
Voor de hele reeks, zie hier.