14 januari
Case
Bevestigd worden door de tienduizend dingen is lichaam en geest van jezelf en van de tienduizend dingen laten vallen.
(Dogen Kigen, Genjokoan)
Kort
Zen is de kunst van het poreus worden.
Iets langer
We zijn aangekomen aan de vierde zin van Dogens reeks, die ik sinds enkele dagen bespreek. Het is de vreemdste zin tot nog toe. De hele reeks heeft trouwens iets vreemds. Met zijn eerste zin legde Dogen nog duidelijke grond onder onze voeten: 'De weg van de Boeddha bestuderen is jezelf bestuderen.' Dat was nog lekker concreet: je kijkt naar jezelf. Met zijn tweede zin haalde hij die grond echter weg door te zeggen dat 'jezelf bestuderen jezelf vergeten is.' Een zin later doet hij weer alsof er van een afgrond geen sprake is en zegt hij dat jezelf vergeten hetzelfde is als bevestigd worden door de tienduizend dingen. En nu haalt hij opnieuw alles onderuit. Wat betekent die vierde zin nu weer?
Dogen lezen lijkt soms op hoe het voelt om zen te beoefenen. Het ene moment denk je dat je er niks van bakt, dat het niks voor jou is. Het andere moment krijg je een inzicht, of kantelt je levensgevoel zo radicaal dat je denkt dat je echt wel een verlichtingservaring hebt gehad. En later sla je opnieuw aan het twijfelen: wacht even, …. wat betekent dit nu weer? Ik denk dat Dogen er plezier in had om zo te schrijven. En dat hij er ook plezier in had om zo zen te beoefenen. En dat hij ons dat plezier wil doorgeven. Onder andere door telkens weer de grond onder onze voeten weg te nemen.
'Laten vallen' betekent niet dat alles verdwijnt. Dat is bewusteloosheid. Dat is iets anders. Het betekent ook niet dat je je niets meer aantrekt van wat er gebeurt. Dat is onverschilligheid. Dat is ook wat anders. Lichaam en geest laten vallen (shinjin datsuraku) is wat volgens Dogen hoort te gebeuren in zenmeditatie. Hij was een heel geleerde en cultiveerde kerel uit de Japanse aristocratie, die lang op zoek was geweest naar de ware zen. Toen hij een Chinese leraar hoorde zeggen dat meditatie 'lichaam en geest laten vallen' was, viel er een heel pak van zijn schouders. Dit is niet de plek om uit te leggen hoe lichaam en geest laten vallen voelt. (Sorry.) Het is iets dat je moet doen. Niet één keer, maar heel vaak. Tot je hele leven ervan doordrongen is. Zelfs tot de hele wereld ervan doordrongen is. Je laat niet alleen je eigen lichaam en geest los, maar ook die van anderen. Het lijkt alsof je lang hebt rondgelopen in een stripverhaal, waarin een zwart lijntje een duidelijke grens trekt rond elk ding en elk wezen - en dat je plots wakker wordt in een wereld zonder al die lijntjes. Dat kan fijn voelen. Of akelige verwarrend. Maar je leert wel zien dat je wel degelijk zo kunt leven. Omdat we nu eenmaal wolken van relaties zijn in een wereld die bestaat uit wolken van relaties. Dat is een heel andere kijk. En als je die echt laat doordringen, beïnvloed die visie de manier waarop je reageert op de dingen in die wereld én op je eigen neigingen en oprispingen. Een veel poreuzer en lichter bestaan.
En zelfs dat is niet het einde van het verhaal. Want Dogen heeft nog een vijfde zin om aan zijn rijtje van vier toe te voegen. Dat bekijken we morgen.
Voor de hele reeks, zie hier.