17 april
Case
Huike vroeg Bodhidharma: “Breng mijn geest tot rust.”
Bodhidharma antwoordde: “Toon me je geest en ik zal hem tot rust brengen.”
Na lange tijd zei Huike: “Ik kan mijn geest niet vinden.”
Bodhidharma antwoordde: “Zo, ik heb je geest tot rust gebracht.”
(Mumonkan)
Kort
Als je geest niet te vinden is, wat moet er dan tot rust gebracht worden?
(Spoiler alert: het is niet niets.)
Iets langer
Dit zenverhaaltje klinkt te goed om waar te zijn. Is je geest niet vinden, niet weten wie of wat je bent, dan echt genoeg om verlicht te zijn? Neen. Dat is ook niet wat hier staat.
Er staat “tot rust gebracht”. En misschien nog meer van belang: er staat “je geest”. Bodhidharma geeft hier commentaar op de manier waarop Huike naar verlichting zoekt. Huike stelt zich de verlichting voor als zijn geest tot rust brengen. Bodhidharma wijst die manier van zoeken van de hand.
Hij zegt “Toon me je geest en ik zal het tot rust brengen.” Gelukkig neemt Huike die raad ter harte. Hoe gedrevener hij naar zijn geest zoekt, des te meer hij ondervindt dat je je geest nooit te zien krijgt. Want per slot van rekening: wat zeggen we eigenlijk als we het hebben over 'onze geest' of over 'ons authentieke zelf'? Betekent dat wel echt iets? Het is maar een manier van spreken, die misschien kan werken in het dagelijkse leven. Maar als we aan zen-werk willen doen, helpt die manier van spreken ons nauwelijks. Ze verblindt ons eerder voor wat we wel te zien krijgen, en waar we wel op kunnen werken. In zen gaat het er niet om onze geest te vinden of tot rust te brengen. Hoe beter we kijken - bijvoorbeeld in onze meditatie - des te duidelijker het wordt dat we 'onze geest' nooit te zien krijgen. Het is maar een denkbeeld. Er zijn wel talloze denk-spreek en actiepatronen, die ons leven voortdurend bezielen, die aan ons trekken en ons voortjagen, lang niet altijd in een richting die ons gelukkig maakt. Hoe meer we aan onszelf als een mens uit één stuk denken, des te blinder we voor ons bestaan zijn. En des te blinder voor die dingen waar we wel iets aan kunnen veranderen.
Bodhidharma lacht de arme Huike hier een beetje uit. “Zo, ik heb je geest tot rust gebracht”, is zoveel als zeggen: ah, nu je inziet dat je je geest niet kunt zien, kun je eindelijk ophouden met te geloven dat je hem tot rust moet brengen. Dat is alvast één idioot denkpatroon dat je kunt laten vallen." Bodhidharma verklaart Huike hier dus niet verlicht. Hij verklaart dat Huike eindelijk aan de zenweg kan beginnen. Die gaat over meer dan 'tot rust brengen'. En over wat anders dan 'mijn geest'. Huike had dat goed begrepen, en later zou hij de opvolger van Bodhidharma worden, de eerste Chinese zenleraar.
Voor de hele reeks, klik hier.
Deze notities zijn ook dagelijks te volgen op Bluesky en Mastodon.
Als je deze teksten ook in de praktijk wil brengen, kun je deelnemen aan de online ZIT-sessies.